خطاب کلیخطاب کلی به خطاب متعلق به عموم مکلّفان اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفخطاب کلی، مقابل خطاب شخصی بوده و به خطابی گفته می‌شود که به عموم مکلفان تعلق می‌گیرد همه مکلفان، مخاطب آن هستند بی آن که در خطاب، تعدد و تکثری وجود داشته باشد، مانند خطاب‌های: «یا ایها الناس، یا ایها الذین آمنوا و...». ملاک در صحت خطاب کلی، امکان انبعاث حرکت به سوی امتثال گروهی از مخاطبان نه همه آنها به سبب رسیدن آن خطاب به آنها است، مانند اوامر الهی که معصیت کاران و کفار که منبعث نمی‌شوند را نیز شامل می‌شود و نیز مانند قوانین عرفی که خلافکاران و قانون شکنان را نیز در بر می‌گیرد. ۲ - تفاوت بین خطاب کلی و شخصیدر خطاب‌های شخصی شرایط و خصوصیاتی معتبر است که در خطاب‌های عام، وجود آنها ضرورت ندارد؛ برای مثال، در خطاب پدری به فرزند خود، اگر پدر یقین داشته باشد فرزند از بعث امر کردن او منبعث نمی‌شود مامورٌبه را انجام نمی‌دهد انشای بعث حقیقی از جانب او نسبت به فرزندش نزد عُقَلا صحیح نیست (مگر این که قصد اتمام حجت داشته باشد که در این صورت، بعث حقیقی نیست). اما در خطاب‌های کلی و عام لازم نیست تمام مخاطبان تحت تاثیر امر و بعث قانونگذار قرار گرفته و منبعث شوند، بلکه همین که بیشتر مخاطبان تحت تاثیر قرار گیرند، انشای بعث حقیقی صحیح است، هر چند نسبت به عدم انبعاث برخی از آنها یقین وجود داشته باشد. [۴]
اصول الفقه، زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، ج۲، ص۲۳۳.
[۶]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص۱۸۰.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۵۲، برگرفته از مقاله «خطاب کلی». |